Danish 2023

Persian

University of Kashmir

Print ISSN: 0975-6566 Online ISSN: 0975-6566

History is not only a record of past events but also an ongoing journey. In its womb nurse so many political, social and cultural waves that to name them all is near Impossible. These waves either strength the growth of language, culture and values The history of a particular regions language also speaks of the origin and evolution of the cultural history of that region. Same wise the eternal beauty and charm of the valley of Kashmir must have fired the imagination of the ancient bards inspiring them to compose panegyrics and ballads in its praise and admiration. It is a historical fact that in Kashmir as in the Indian subcontinent Persian has in many ways enjoyed dominance over Arabic If on the one hand Persian has been the official language as well as the language of art science and culture of Muslim rulers of India for nine centuries on the other it has had the same status in Kashmir for almost six centuries Though with the advent of Islam in Kashmir in the 14 century and its subsequent development and expansion over here the real beneficiaries ought to have been Arabic language and literature because the basic source of Islam thought and scholarship The Quran and Hadith were primarily in Arabic It was Persian which attracted the attention of newly converted Kashmiri Muslims The popularity of Persian in Kashmir did not however, prevent many Kashmiri scholars from showing interest in Arabic. They did not merely confine themselves to interpretation of and derivation from Arabic books; They constantly wrote books and references in Arabic as well in Persian. These books and references on Kashmir, though brief, are, nevertheless, of historical significances and cannot be overlooked in any serious study of

Human conduct and character are the focus of ethics, not as objective natural truths with a history and occasional connections, but as having value in light of an ideal standard. In Persian, ethics is known as akhlaq (character), whereas in Arabic and related languages, it is known as aadat (habits), insaaniyat (humanity), and ishtiraq-i-Amal (co- operation). It is also that area of knowledge that talks about ethics and morals as they relate to one's conduct, character, behaviour, and commercial dealings. "Ethics and morals" have been virtually always a top focus in literature of whole world. Particularly in Persian literature, which is rich in ethical and moral teachings. Numerous Persian authors and Poets have written on this subject because it forms the basis of every society. Dara Shikoh was the great luminary scholar, writer, poet, mystic and statesman of 17th century. He while writing on different fields has written of Morality and ethics. In this paper, emphases will be laid on Dara Shikoh and his teaching of ethics in Persian Literature.

Morality and ethics have been a highly discussed topic in all the civilizations throughout history, and it has played a contributing role in the development of humanity. Moreover morality has been a driving force to rule over the society justly in the eras of empires and dynasties. The cultural philosophy based on ethics and morality prompted rulers to compete with each other for the supremacy by capturing minds and hearts of the people, some to make the world virtuous and sometimes mere political gain. On the world stage Persian has been an imminent player throughout the history politically as well as culturally. And literature contributed well in making this participation visible for the audience and of the world. When it comes to the literature wisdom, morality and ethics always remained crucial for the Persian intellectuals. As it has been witnessed the Sassanian Zoroastrians competed with Greek philosophers in the field of philosophy and wisdom in the pre Islamic Period. And in the post Islamic period though the cause of Islam. acquired the prominence but it was for very short period. Therefore from. the 10th century CE onwards those ethical writings resurfaced starting from the Ferdowsi's Shahnameh. Moral hekayahs of Sa'adi, ethical poetry's of hafiz and mystical Ghazals of Rumi and mysticism of Sanai won the hearts and minds of the entire World. Here in this brief paper I would try to bring the continuity of those ethical writings and moral lessons which have been preached by the Persian intellectuals to the world time and again.

What is commonly called "Kashmiri Shaivism" is actually a group of several monistic and tantric religious traditions that flourished in Kashmir from the latter centuries of the first millennium C.E. through ally. These traditions must be distinguished from a dualistic Shaiva Siddhānta tradition that also flourished in medieval Kashmir. The most salient philosophy of monistic Kashmiri Shaivism is the Pratyabhijnā, or "Recognition," system propounded in the writings of Utpaladeva (с. 925-975 C.E.) and Abhinavagupta (c. 975-1025 C.E.). Abhinavagupta's disciple Kshemarāja (c. 1000-1050) and other successors interpreted that philosophy as defining retrospectively the significance of earlier monistic Shaiva theology and philosophy. This article will focus on the historical development and basic teachings of the Pratyabhijna philosophy of Abhinavgupta

حکیم الامت اور جامع الکمالات حضرت علامہ اقبال بیک وقت ایک شاعر، فلسفی، سیاست دان، نباض فطرت ، صاحب علم ، صاحب نظر ، واقف اسرار مشرق، دانائے رموز مغرب بھی تھے۔ انہوں نے تمام مسلمانان ھند اور مسلمانان عالم کو زندگی کے اسرار در موز کی اصل حقیقت اپنے کلام کے ذریعے سے روشناس کرایا۔ جن کا اصلی منبع اور سر چشمہ صرف قرآن اور حدیث ہے اور اس پر عمل پیرا ہونے کی تلقین کی ہے۔ شاعر انسانیت ہونے کے ناطے انہوں نے انسانیت کے مسائل کو حل کرنا اپنی شاعری کا مقصد بنایا ہے۔ علامہ اقبال نے اپنی شاعری میں اگر چہ حافظ کا بھی بہت اثر قبول کیا تھا جس کا ثبوت ہمیں " پیام مشرق کے حصہ سوم "مئی باقی" اور جاوید نامہ “ کے اشعار سے بخوبی ملتا ہے

داستانی تخلیقات نے انقلاب سے ایک دودہائی قبل جو مقبولیت حاصل کی تھی انقلاب کے بعد دو تین سالوں کے فاصلے میں تیزی کے ساتھ روز افزوں ترقی کی راہ پر گامزن ہو گئی۔ تقریباً چھٹی دہائی کے داستانی تخلیقات کمیت کے لحاظ سے نصف صدی میں شائع ہو کر آنے والے تمام تخلیقات کے برابر ہو گئے۔ آخری دہائی میں داستانی ادبیات کی ترویج کے دلائل میں سے ایک یہ بھی ہو سکتا ہے کہ انقلابی داستان نویسی کی تکمیل کے راستے میں جو پہلے کی دہائیوں میں ہی شروع ہو چکے تھے کوئی رکاوٹ حائل نہیں کیا اور نہ ہی اپنے سامنے کوئی وقفہ لایا بلکہ بدیع اور انوکھے تجر بے اس دوائی کے نوجوان نسل کے دائرہ اختیار میں دے دیا۔ جو پہلی نسل کے قلم کاروں کے تصور میں بھی نہیں سمارہے تھے۔ اس دہائی کے قلم کار کس طرح سے یہ بے مثال اور قیمتی تجربے اور اہمیت کے حامل ما حصل سے استفادہ کئے یہ دوسرا امر ہے۔ جب کہ یہ قلم کار مناسب موضوع ” زمانے کی تازہ اسلوب اور ہنر آفرینی لانے میں اپنے اسلاف سے دو قدم آگے نظر آرہے ہیں۔ انقلاب صرف تازہ تجربات اور اپنے مشاورتی موضوعات کو دوسری طرف فلسفی اور اجتماعی مضامین، قار کاروں کے لئے توصیف نہیں کر رہا تھا بلکہ داستان نویسی کے لئے کوئی دوسرا دستور العمل بھی نہیں رکھتا تھا، کیونکہ کامیاب داستان نویسی کے نمونے کو شعر کے بر خلاف ایران کے کلاسیکی ادب میں اور اسلامی تمدن کی روایات کے ساتھ نہیں ملا سکتے تھے۔ اس لیے قارکاروں کو ایک متعین راستہ جو پہلے سے آزمودہ ہو اس کی طرف ہبری کی گئی۔ یہی امر ڈراما نگاری ، فلم سازی، نقاشی، موسیقی اور دوسرے ہنر میں بھی پیش آیا۔ بہتر یہ کہتیں کہ انقلاب نے اپنے نظریے کے بارے میں مضامین کی توصیف کی۔ لیکن ہر ہنر کے فن اور صناعت کو جو کچھ بھی تھا یا کھل کر سامنے آرہا تھا۔ قرض کے طور پر لیا۔ اس وجہ سے داستانی ادب کی تکمیل نے شعر کے برخلاف کچھ حد تک طبعی صورت اختیار کی اور اس وقت جو مضامین کے نظریے سے تبدیلی پانی وہی آگے چل کر کا ان کی اہمیت کو مختلف طریقے سے استانی اسٹائل کے نئے 176 فنوں کی شکل اختیار کرلی۔ اس وجہ سے مجموعی طور پر کہہ سکتے ہیں کہ پھٹی دہائی بھی زبان وادبیات کے میدان میں دھہ حاکمیت داستان کا درجہ رکھتا ہے سے (1) تعارف کرایا۔

مقالة حاضر دربارة احوال آثار و افکار محمود خوش دهان بیجاپوری است. به خصوص در این مقاله نسخه خطی معرفت السلوک معرفی شده است و نسخه خطی این اثر ارزشمند حدود شانزده است که در کتابخانه هند و بیرون هند نگهداری می شود. بنده مورد مطالعه آورده است. معرفت السلوک یکی مهمترین آثار عرفانی محمود خوش دهان در زمينة تصوف و سير و سلوک است و موضوع کتاب در شرح گفتار مولای متقیان حضرت - على : «من عرف نفسه فقد عرف ربه است. هر که خودش را شناخت او خدای خودش را شناخت این کتاب مشتمل به خود شناسی و خدا شناسی است. مصنف از سلسلة حشيته و قادریه هر دو سلسله ارادت خاصی داشت بدین سبب این اثر را از دیدگاه تعلیمات چشتیه و قادریه تفسیر و تاویل کرده است. او این کتاب را پس از فوت مرشد خود شاه برهان الدین جانم (۹۹۰ هجری نوشته است. تا به شرح آموزه و اندیشه های مرشد بپردازد. مؤلف در دوره عادل شاهایان در عصر ابراهیم عادل شاه ثانی معروف به جگت گرو زندگی میکرد این همه اطلاعات در این مقاله آمده است

چنانکه در بر زبان و در بر ملت علماً ، فقها و رهبران برای رشد و هدایت پیدا شده بودند و در زبان ملت و قوم خویش رہبری کردند. زبان فارسی در دوره گورکانیان هند زبان رسمی کشور هند بوده است. شیخ احمد سرهندی در همین دوره در سرزمین پنجاب چشم گشود چون مسلمانان همه بندوستان بلکه همه عالم در گرداب ظلمت وتاریکی غوطه خوردند ایشان همین زبان فارسی را برای رشد و هدایت مردمان سراسر جهان اسلام برگزید. شیخ احمد یک بزرگ و عالم برجسته ترین که در شبه قاره بند پیدا شدند. در این عهد مسلمانان بتدوستان از اجرای احکامات اسلام عاجز بودند و کفار احکامات خویش را در همه بلادهای اسلام رائج کرده بودند پادشاه اکبر از دین اسلام متحرف شده بود و او اکثر شعائر اسلام را متغیر کرد و بعضی ورائض و واجبات را منسوخ کرد. دین اسلام را منسوخ کرد و دین الهی ایجاد کرد و رسومات غیر از اسلام را رائج کرد. نبوت پیامبر را انکار کرد و بعضی مردمان خلفاً و اصحاب اکرام و ام المومنين حضرت عائشه صديقه رضوان الله اجمعین را توهین نمودند ذکوه را منسوخ کرد جذیه از ایل کفار منسوخ کرد. پس از در گذشتن اکبر جانشین وی جهانگیر این رسومات قائم کرد و شیخ احمد سرهندی را در قلعه گوالیار به زندان انداخت ایشان برای ترویج اسلام و احیای شریعت به علماً امراً وجزان مشاجرات و منازرات کرد و رسائل و مكاتيب بم رقم نمود و در خدمات های اکابرین سلطنت و علماً فرستاد شيخ احمد سرهندی به همین طور دین اسلام را از رسومات بد و بدعات پاک کرد ایشان برای تبلیغ اسلام خلقاً و مریدین را فرستادند تا آنجا دین را رائج کنند. شیخ احمد سرهندی دین اسلام را از نو احیا کرد. به همین علت مردم ایشان را مجدد الفثاني يعنى احیا کننده بزاره دوم می نامنند و همین لقب معروف شدند. ه

در گفتمان مولانا ذات ابلیس یکی از بارزترین عنصر و مظهر بدی و شرور هست. ما می بینیم که در سراسر مثنوی و در آثار دیگر مولانا این موضوع به شکل خاصی و اختصاصی ذکر شده است. در دفتر اول مثنوی معنوی مولانا بيان متضادی درباره ابلیس بیان کرده ، وقتی او ابلیس را بعنوان شر را یاد میکنند همین جا بعنوان خیر را پیش می کند. واژهای کلیدی ابلیس شر مثنوی معنوی ، كبر، فریبکار

چکیده زن مانند مرد انسان است یعنی روی دیگری از سکه هستی انسان در این زمین است. اگر چه اختلافات طبیعی بین زن و مرد است ولی هر دوی آنها مؤثرند و هیچ یک از آن بر دیگری برتری ندارد و تنها چیزی که ارزش آنان را بالا میدارد تقوا است. خداوند با انسان مذکر یعنی مرد هیچ رابطه خاصی ندارد که او را از زن برتر دانست. در عرفان و درمیان آن پایه فکری خاص که مولانا رومی از دسته بهترین ایشان است. زن و مرد با هم فرقی ندارند و حتی ما در تاریخ تصوف از زنان صوفی نیز شنیده ایم که از حرمت معنوی با مردان برخوردار بوده اند. با تمام وجود این سیمای زن در سنت ادبی فارسی چندان مقبول نیست و حتی خود مولانا رومی به عنوان شاعر و صوفی از این رسم شاعران قبل و بعد از خود آزاد نبوده است. زیرا همین تفکر مهم و منفی را در شعر مولانا نسبت به زنان نشان می دهد. در تمثیل های مولانا تصور او در مورد زن حرص صفات حیوانی، نفسانی ظاهر نگر و دارای قضاوت است ولی اگر اندیشه های مولانا را غور کنیم در می یابیم که این فکر واقعی مولانا در مورد زن نیست بلکه مولانا تصورات و اندیشه مردم روزگار خود را بیان کرده است زیرا که بر خورد و رویه مولانا با زنان بسیار مهربان و لطیف بوده است.

درین شکی نیست که استاد خلیلی با دشواریهای فراوانی که در زندگی داشته از او شاعری ساخته با ذوق بلند عارفانه که ما این ذوق عارفانه را در اشعار هر دو دوره ی زندگی او هم قبل از سال 1357 که از بیست سالگی شروع شده و هم بعد بعد از سال 1357 که تنها نه سال را در بر گرفته و بعد روی در نقاب خاک کشیده به خوبی می توانیم ببینیم استاد خلیلی گرچه با مولانا جلال الدين محمد بلخی، شیخ فرید الدین عطار نیشابوری، حکیم سنایی غزنوی حافظ مولانا جامی و دیگر شاعران عارف ما حشر و نشر عميق و ریشه دار دارد؛ ولی از جهانی میشود او را شاگر مکتب علامه اقبال لاهوری دانست که علامه اقبال خود دلباخته مولانا است. جلوه های عرفانی اعم از مقامات و احوال و میادین عرفانی در اشعار استاد خلیلی بازتابی فراوان دارد که بیان گر ذوق عارفانه ی این شاعر زیبا کلام و صوفی مشرب می باشد. توبه ورع زهد فقر صبر توكل و رضا که مقامات هفتگانه تصوفی به شمار می رود همچنین مراقبه قرب محبت خوف رجاء شوق انس اطمینان مشاهده و یقین که به قول ابو نصر سراج در کتاب اللمع احوال صوفیاه به حساب می آیند. به وفور در جای جای شعر و سخن استاد خلیلی تجلی داشته انعکاس عمیقی دارد.

ز لحاظ علم وفن سرزمین کشمیر جایی منحصر به فرد بوده است. از اول در این منطقه صدها علما و دانشمندان ادبا و فضلا صوفیان و مورخان زندگی بسر برده اند اما متاسفانه احوال و آثار بیشتر نیاکان ما از بین رفته است. وقتی که ما آثار و شواهد تاریخی را بررسی میکنیم در می یابیم که در کشمیر چند تا چنین معروفترین مورخان بعهد سلطان زين العابدین زیسته بودند که در این زمینه آثار مهمی بر مصنفه شهود بوجود آوردند اما جایی تاسف است که امروزه برخی از آثار آن دوره بخصوص کتب های تاریخ از بین رفته است و فقط یا اسم شان در کتبهای تاریخ ذکر شده است یا آنها برای نقل قول و استنباط دليلي منبع و مرجع قرار داده شده است. در این مقاله سعی ما بر آن باشد که آن شه پاره های عظیم ادبی معرفی شود تا شاید در زمانه آیلنده با سعی و تلاش آن گوهر ناب بدست بیایند و لحظه های فراموش شده از سر نو تازه شوند.

علامه اقبال از جمله بزرگترین شاعران فارسی گوی شبه قاره هند است که از اهمیت و جایگاه ویژهای در بین مردم شبه قاره هند و همچنین ایرانیان برخوردار است. نخستین کار اقبال آن بود که جامعه مسلمان را از خواب و خفتگی برهاند که بیشترین درد و عاملی در برابر استعمار زدگی بود اقبال ستاره ای بود که در آن فضا و شرایط آسمان تفکر دینی را روشن کرد دو نکته درباره شعر اقبال مهم است اول عشق به زبان فارسی و دیگر عشق به اسلام در اشعار این شاعر سترگ رد پای عشق به حضرت حق و عشق به مخلوق موج میزند. شاعری که با الهام از قرآن تو انست مفاهیم انسانی و مؤمنانه را در قالب نظم به بشر هدیه کند. تأثیر گذاری زبان و ادبیات فارسی فقط به زبان و ادبیات شبه قاره محدود نمی شود. بسیاری از زبان ها و آثار ادبی جهان کاملاً تحت تأثیر زبان و ادبیات فارسی بوده و آثار بسیاری نیز تحت تأثیر شاعران و نویسندگان فارسی زبان پدید آمده است. اقبال از عاشقان و شیفتگان ایران و فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی و اسلامی بود. وی در اشعار فارسی و اردوی اش متأثر از شاعرانی چون سنایی شیخ محمود شبستری، حکیم ناصر خسرو سعدی حافظ و مولوی بوده و برخی اشعارش ابیاتی از آنان را تضمین و اقتفا کرده است. نگارنده در این مقاله برخی از شاعران فارسی گوی را ذکر کرده است که اقبال لاهوری تحت تأثیر کلام ایشان بود.

حضرت شرف الدین بوعلی قلندر پانی پتی از صوفیان مجذوب و مشهور شده های هفتم و هشتم هجری در شبه قاره هند است. از حالات اولیه ی زندگی او معلومات اندکی در دست است و از همان مقدار اندک هم آن چه مورد تصدیق قرار گرفته ناچیز است. او شاعریست تو انا اشعاری با محتوای عرفانی در قالبهای غزل و قصیده سروده و از وی در دست است. در این جستار بر آنیم تا با روش تحلیلی - توصیفی با رویکرد کیفی ضمن شناساندن شخصیت این شاعر بزرگ در بعد ادب و عرفان به قالب های مختلف شعری وی به ویژه غزل و رباعی آشنا شده رابطه آن را با تصوف و اهل قلم برجسته سازیم و نتیجه این که حضرت شرف الدین بوعلی قلندر پانی پتی از شاعران و عارفان شهیر قرن هفتم و هشتم هجری است که از وی اشعار زیاد باقی مانده است.

اگر بخواهیم از سه اثر بزرگ حماسی بشری نام بگیریم یکی از آن سه اثر بزرگ حماسی شاهنامه فردوسی خواهد بود. این امر نشان می دهد که شاهنامه فردوسی چه جایگاهی در میان آثار برجسته حماسی عالم دارد این که چه چیزی شاهنامه فردوسی را جهانی و جاودانی ساخته عوامل متعددی در آن نقش دارد عامل مهم و اساسی در جهانی شدن شاهنامه فردوسی در قدم اول این است که شاهنامه فردوسی توسط یک فرد سروده شده و سراینده آن نیز کاملاً مشخص و معلوم است در حالی که در قسمت نویسنده و سر اینده آثاری چون ایلیاد و ادیسه رامایانا مهابهارت و بیوولف ابهام های زیادی وجود دارد و هرگز نمیتوان فرد یا افرادی را به گونه مشخص صاحب آن آثار به حساب آورد. شاهنامه فردوسی یک اثر صرفاً حماسی نیست در آن فلسفه هست حکمت هست. تعلیم و تربیه هست اخلاق هست ، دین هست انسان گرایی هست. عدالت هست. همگرایی هست و خلاصه هر آن چه برای زندگی بشری نیاز است، نه تنها خاص دوره فردوسی طوسی آن هم در هزار سال قبل از امروز بلکه صاحب این اثر گران سنگ به خواستهای بشر در طول تاریخ بشری نگاه تازه و بدیع دارد در شاهنامه فردوسی هیچ نشانی از تجاوز به حریم دیگران وجود ندارد بلکه به شدت آن را تخطئه نیز نموده است. اینها و درسهایی دیگری هست که میشود در درون شاهنامه فردوسی به آنها توجه نموده این اثر را به عنوان نابترین و انسانی ترین اثر حماسی عالم دانست و به آن ارج نهاد. این نوشته به هدف شرح و تبیین تأثیرگذاری ادبیات فارسی دری و شاهنامه فردوسی روی ادبیات کشورهای شرقی و غربی از روش کتابخانه ی تحریر شده است

صویر معشوق در شعر شاعران علاوه بر این که متأثر از ساختار اجتماعی است از ذخیره ی شناختی آنان نسبت به «عشق» و «انسان» و «هستی» سرچشمه می گیرد. تصویر معشوق در شعر گذشته ی فارسی تصویری مبهم آرمانی و انتزاعی است. این ابهام عموماً به شرایط اجتماعی و فرهنگی نسبت داده شده اما در این پژوهش با واکاوی زمینه های فکری و فلسفی این موضوع ویژگیهای تصویر معشوق در شعر فارسی با رویکردی علت یابانه بررسی و تحلیل میشود بر این اساس تصویر معشوق در شعر سه شاعر از سه دوره ی متفاوت شعری بررسی شده است. دستاورد پژوهش ناظر بر این است تصاویر شعری فرخی عموماً جنبه ای ایستا و با تزیینی دارند مولوی با تصاویری پویا و گسترده که اغلب در حوزه ی امور عقلی و انتزاعی است معشوقی آسمانی را ترسیم کرده است. توصیفهای عاشقانه ی شاملو تصویرهایی در هم تنیده از تعامل دو انسان است. وی در تکاپوی شناخت خود معشوق و کشف عشق را در اشعارش ترسیم کرده است. تصاویر مولوی و فرخی آرمانی و انتزاعی است اما دلیل این ویژگی را میتوان تلاش عامدانه ی شاعران کلاسیک برای ارائه ی تصویری مثالی از عشق و معشوق دانست؛ تصویری که برای نزدیک تر شدن به الگوی آرمانی و مثالی باید هرچه بیشتر از زندگی عادی فاصله بگیرد همان گونه که در نقاشیهای گذشته ی فارسی این تلاش آگاهانه دیده می شود.